Նա հինգ երեխայի հայր, տասնյակ թոռների պապ էր՝ Սլավիկ Ավթանդիլյանը կամ ինչպես Մարտակերտում են ասում՝ Թինդիլանց Սլավիկը, բայց առաջին պատերազմից հետո, երբ թաղի միակ տունն իրենն էր, որտեղ ցածրաստիճան սպաները կարող էին մի-մի բաժակ բան խմել, նրան չգիտես ինչու նոր անունով կնքեցին՝ Էրգյան դայի:
Բարձրահասակ, ջղուտ, սեւ՝ նա ավելի շատ լեռնականի էր նման, բայց իր աշխարհը դաշտի Մարտակերտն էր, աներանց Մարաղան, որ 92 ապրիլից մնացել է թշնամուն: Եւ եթե մինչեւ վերջերս մի առկայծող հույս կար, որ խաղաղության, տարածքների փոխանակման պայմանագրի մի ստորակետ էլ գուցե Մարաղա-Մարգուշավանին կվերաբերվի, աշնան քառասունչորսօրյա պատերազմը, երեւի, այդ թեման էլ փակեց: Ինչպես որ հիմա ստույգ է Փափրավենդի ռուս խաղաղապահների դիրքը, որ Մարտակերտի եւ Աղդամի սահման է նշում եւ՝ փակ ճանապարհ:
Իսկ դա Թինդիլանց Սլավիկի տան բաց պառշգամբից ես տեսնում: Ինքը չկա: Մի երկու տարի առաջ վիրահատվել էր: Չարորակ նորագոյացություն էին ախտորոշել: «Մի երկու-երեք ամիս կտեւի»- բժիշկն էր սառը-սառը ասել: Ոչ իրեն, հարազատներին էր մխիթարել: Իսկ նա չհանձնվեց: Օրվա իր հինգ բաժակ տնաքաշ արաղը խմում էր, այգու-բանաջարանոցի գործն անում:
Արմանք-զարմանք մի բան: Մարդը հիվանդությանը հաղթում էր, որովհետեւ կամքն ամուր էր, մարմինը՝ ջլուտ-պինդ: Վեց ամիս: Մի տարի: Երկրորդ տարին՝ ոտքի վրա, մեքենայի ղեկին: Իր այգում: Թոռների հետ սեղան նստած՝ կնոջ հոգատար հայացքի ներքո: Ամուսնացած, արդեն հասուն երեխաների հայր որդու հետ տղամարդու իր ընկերությամբ:
Սեպտեմբերի 27-ի վաղ առավոտի մարտակերտյան դժոխքից աղջկա, նրա երեխաների եւ կնոջ հետ սեփական մեքենայով դուրս էր եկել: Այդ գիշեր աներոջս տանն էի քնել եւ քստմնելի երազ տեսա՝ անմեռել-դատարկ դագաղ, որի կափարիչն ինձ բռնելու էր կանչում ինչ-որ մեկը, եւ ես չէի մոտենում: Կեսօրին մի քանի բաժակ բան էի խմել, հետո՝ գարեջուր: Եւ երազը վերջ չուներ, ողջ գիշեր տանջում էր՝ լաքած սեւ դագաղ՝ անմեռել, եւ մեկն անընդհատ կանչում էր, որ կափարիչը վերցնեմ՝ առջեւից գնամ, ասում էի՝ ինքդ բռնիր ու տար: Բայց դեմքը չէի տեսնում: Վաղ առավոտյան ինձ արթնացրին եւ ասացին, որ պատերազմ է: Մի ժամ չանցած՝ Սլավիկը եկավ: Հանգած, մի բուռ դարձած: Մարտակերտը թողնում էր երրորդ անգամ: 1992-ին ընտանիքը տեղավորել էր Ստեփանակերտի կաթի կոմբինատի պահակատանը: Ինքը բանակի հետ էր՝ ԿամԱԶ մեքենայով: Բեռներ էր կրում՝ զենք, զինամթերք՝ դեպի Կիչան: Հետո երթուղին երկարեց, երբ զորքը հասավ Դրմբոն:
Հաջորդ գարնանն արդեն իր տանն էր, որ նահանջող թշնամին չէր վառել, բայց հիմնովին պլոկել-տարել էր հատակի տախտակն էլ, դուռուլուսամուտն էլ: Վերանորոգել էր իր ձեռքով: Սկզբից՝ առաջին հարկը: Ընդամենը մի սենյակ: Սեղանին թթու էր լինում, համով լոբաճաշ, տանու թխած բոքոն-հաց եւ թուրքի Բոյահմեդլուից բերած թույլ օղի: Ինքն ասում էր՝ «օդլու»:
Բանակային թերթի խմբագրի պաշտոնից ինձ ազատել՝ ուղարկել էին Եղնիկներ: Դա պատժավայր էր: Եւ դեպի այնտեղ կամ այնտեղից Ստեփանակերտ ճանապարհին մի գիշեր, երկու օր՝ ինչքան ուզում էի զորամասից հեռու մնալ, Թինդիլանց Սլավիկի ջերմ տունն ինձ հյուրընկալում էր: Նա իմ աներձագի աներն էր: Մարդկային այդ կապը դժվար թե բարեկամություն կոչվի, բայց մենք հարազատներ էինք:
Մի քսանհինգ-երեսուն տարի: Լուռ, առանց որեւէ խոստովանության ես գիտեի, որ Մարտակերտ քաղաքի չսալարկված փողոցի վրա երկաթե այդ դուռն իմ թակոցի առջեւ միշտ անկողպեք է, եւ Թինդիլանց Սլավիկն ինձ բաց չի թողնի մինչեւ չասի. «Վերա, մի հավ մորթիր»: Եւ չորս-հինգ բաժակ արաղից հետո դեռ սեղան էր բարձրանալու գինու ծանր գրաֆինը: Իր այգու խաղողի վարդագույն գինին:
Սեպտեմբերի 27-ի կեսօրին ես նրա հետ չխմեցի: Գլուխս ծանր-ծանր էր: Նույն երեկո նրանք բռնեցին Երեւանի ճանապարհը: Մի մեքենայի ղեկին որդին էր, մյուսին՝ ինքը: Մենք մնացինք Ստեփանակերտում: Եւ դա մեր վերջին ձեռքսեղմումն էր՝ մեր շենքի բակում: Աչքով արեց, թե՝ լավ է լինելու: Ասաց՝ Վերային, աղջիկներին թողնի, ետ է գալու: Փեսաները ռազմաճակատում էին:
Ինչ-որ տեղ՝ Եղեգնաձորում, թե՞ կողքի գյուղերից մեկում տուն էին գտել: Յարոսլավլից աղջիկն ու փեսան եկան տեսության: Արդեն լավ չէր: Արդեն հանձնվել էր, որովհետեւ ռազմաճակատից լուրերը սարսափելի էին: Կոտրվել էր: Արդեն գնացող էր: Բայց դիմանում էր, որ իր ոտքով տուն հասնի՝ Մարտակերտ: Եւ դիմացավ: Վերադարձավ Մարտակերտ եւ իր ձեռքով կառուցած, վերանորոգած տանը հանգիստ խղճով աչքերը փակեց:
Թինդիլանց Սլավիկը:
Նա յոթանասուներեք տարեկան էր, բայց նախանցյալ աշնանը դեռ ամրակուռ բազուկ ուներ՝ այգու նուռը ճզմում-հյութ էր անում՝ Մարտակերտի դեռ շոգ աշնան ետմիջօրեին: Եւ իր մարմանդ ծիծաղով ծիծաղում էր, որովհետեւ աշխարհը գեղեցիկ էր եւ պատշգամբից տեսարանը՝ մինչեւ Փոքր կովկասյան լեռնաշղթա՝ կապույտ եւ բաց:
Հիմա այնտեղ ռուս խաղաղապահների զրահամեքենան է, Ռուսաստանի դրոշը, որ արդեն թշնամի տափաստանի դեմ ապահովության պես մի բան եթե ներշնչում է՝ Մարտակերտը դա է: Ինքը հանգչում է տոհմական գերեզմանոցում: Մեծ տանը կինն է: Որդին առանձին է ապրում: Աղջիկներից երկուսը Մարտակերտում են, մեկը՝ Հաթերք է ամուսնացած, առաջնեկը՝ աաներձագիս կինը՝ Յարոսլավլում: Հոր թաղմանը ներկա չէր: Ամուսինն էր եկել:
Ցրված, Ռուսաստանի քաղաքներով մեկ տարածված Մարտակերտը կհավաքվի՞, թե առաջին պատերազմից, ապրիլյանից հետո գնացած-հաստատվածները կքաշեն-կտանեն մնացածների՞ն էլ: Չգիտեմ, կյանք է, որ մարդ մեկ անգամ է ապրում, բայց ստույգ է, որ Թինդիլանց Սլավիկը, բոլոր մարտակերտցիների սիրած Էրգյան դային դեռ մի-երկու տարի էլ կհաղթեր չարորակ հիվանդությանը, եթե երրորդ անգամ չթողներ իր տունը եւ Եղեգնաձորում չծվարեր որպես գաղթական:
Նրա տեսակը Երկրի տիրոջ էր եւ միանգամից ջարդվեց: Ինչպես պողպատը, որ չի ծռվում, ճայթյունով կոտրվում է…
Պատմաբան, լրագրող, հրապարակախոս, քաղաքական գործիչ։ Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի (1990-95) Արցախից ընտրված պատգամավոր, 2000-2015 թվականներին Արցախի Ազգային ժողովի երեք գումարումների պատգամավոր։ «Հոգեւոր Հայաստանը եւ արդիականությունը» գրքի հեղինակն է։