Ծխախոտի ծխից լցված աչքերդ խո՛ւփ պահիր, աչքերդ մաքրի՛ր մանկան նման՝ փակ բռունցքներով, հատկապես որ չգիտես էլ՝ աչքերդ ծխախոտի ծխի՞ց, թե՞ կորստի ցավից են լցվել։
Նոր կպցրած ծխախոտդ դե՛ն նետիր, հատկապես որ կասկած կա, թե արցունք է բերում դրա ծուխը, իսկ թոքերդ սեւ են լրիվ, որ հեւք են տալիս արագ քայլքիդ, թոքախտավոր բիձու մի հեւք․ իսկ բիձուկի հետ նույնացած քո թոքերին մի՛ մեղադրիր, էն էլ էս օրով, էն էլ հոկտեմբերին, երբ Երեւան քաղաքդ ոտքից գլուխ լցված է հյուսիային քամիների խուլ խշշոցով․ այս ամսին էլ հյուրեր չունես, անգամ ենթադրյալ հյուրեր չեն գա։
Հյուրդ, ահա, գնացել է, ինքդ էլ չգիտես՝ եկել, նո՞ր է գնացել, թե՞ էդպես էլ չեկավ․ չեկավ երկրիդ խաղաղության պես կամ եկավ երկրիդ անկախության նման՝ կիսատ-պռատ։ Իսկ գուցե հյուրդ հյուր չէ՞ր, որովհետեւ վաղուց էր եկել, ու դու ներսդ էիր առել իրեն, պահել մտքումդ՝ մի տեղ, ու ինքն էդպես ձուլվել, մխրճվել էր գիտակցությանդ մեջ ու օտարի զգացողությունը ցրել էնպես, որ չէիր զգացել, թե նրա գոյությունը քո գոյությանը սերտաճել, քոնն է դարձել ամբողջությամբ։
Բայց պակասից դու չընկճվես․ ընկճախտից նոր ես ելել ու փխրուն ես քո տան շեմին ձմռան բերած ձյան շերտի պես․ ձեռք են տալիս, փաթաթվում ես ու վար հոսում․․․ այդպես հոսում ու հոսում ես, պոկ ես գալիս տերեւի պես ու կաթ՝ գետնին, ցրիվ գալիս, ցավդ տանեմ։
Այսպես լրացավ երկրորդ շաբաթը, իսկ դու շարունակ մենակություն ես փնտրում եւ ամբոխի մեջ էլ միայնակ ես, ընկերներիդ հետ միայնակ ես, տանը միայնակ ես, միայնակ ես եւ ինքդ քեզ հետ։
Ծխախոտի ծխի ընթացքը կարճի՛ր, որպես կկարճես ներսումդ սկսված դատական գործը, որ քանի օր է՝ հանգիստ չի տալիս, քուն չի բերում հոգնած կոպերիդ։ Ամեն անգամ աչքերդ ցցվում են, ու ուզում ես վճիռը տալ ներսիդ գործի, երբ գրականության նոմենկլատուրայից դուրս ցցված մեկի խոսքերն ես հիշում ու ձիու նման ծառս ես լինում մարդամեջ բերված նրա մտքերի ողորկությունից, նրա մտքերի տափաստանային դատարկությունից։ Ու ուզում ես շփփացնել նրա բութ դեմքին, թե, լսի՛ր, ա՛յ տա, էդ դու որտեղի՞ց, ի՞նչ երազային տեսիլքի բերմամբ, ո՞ր մի հեքիաթից իմացար հանկարծ, որ Վանոն գնաց նստելու վախից, կամ այդ դատական քաշքշուկի հավանական եզրահանգումից։ Դու, էդ, դու ինչի՞ տեր ես, որ ինքդ քեզ սակավություն ես անում՝ քիչ է, մի բան էլ պակասությունդ, գուցե մտքիդ ողորկությունը, գուցե բովանդակազուրկ քո էությունը ի ցույց ես դնում մեզ՝ բոլորիս։ Բայց դեռ մի բան էլ չես հանգստանում հենց քեզ ընձեռված բախտաբեր պահից, կարեւոր զգալու այդ մի վայրկյանից ու զառանցում ես, շարունակ զառանցում ես, ու զառանցանքդ կշտություն չի բերում քո որովայնին։
Կուշտ քնե՛ք ձեր քնով, որոճացե՛ք ձեր մտքերը ձեր հոգու ախոռներում, ծամծմե՛ք ձեր բառերը ու հեռո՛ւ վազեք մահացածի սնարի մոտից։ Ձեզ, անգամ այդտեղ, անգամ այս պահին, վստա՛հ եղեք՝ չեն սպասում։
Հիշողները հիմա շատ են, սգացողները հիմա շատ են, շատ են եւ հայհոյողները (սրանց դեռ կանդրադառնանք)։ Ընկերների նման զորատես ե՞րբ էր եղել Վանոյի կյանքում։ Մեկը մյուսից առաջ ընկնելով` խոսք են բացում Սիրադեղյանի մասին, բա` մեր ընկերը, մեր մեծ եղբայրը, մեր Վանոն… իսկ ո՞ւր էիք այսքան ժամանակ, պարոնա՛յք։ Էդ ե՞րբ խոսեցիք Վանոյի մասին, ու մեզ լուր չեղավ, որ դուք կաք աշխարհիս վրա։
Եվ մահվան հետ նաեւ գնաց ձեր կեղծ հուշերի, կեղծ համոզմունքների հերքման ցանկությունն ու հիմքը։
Երեւանի փողոցների խուլ լույսերը խոստանում են հանգիստ քայլելու հնարավորություն։ Քայլերդ քոնն են, քայլի՛ր ու վերջապես դե՛ն նետիր ձեռքիդ ծխախոտը։ Երիտասարդ տարիքդ քեզ տալիս է դեռ հանգիստ քայլելու հնար․ այս ժամերին լավ կմտմտաս էս կյանքի մասին, ցավդ տանեմ։
Բայց ներսումդ սկսված դատական գործը քեզ հանգիստ չտվեց։ Չէ՛, պետք է դատել, յուրաքանչյուրին պետք է դատել․ հոդվածը՝ բարոյականության վաճառք։
Իշխանական տոհմի զավակներից մեկը «զավակ» ու «զավզակ» բառերը խառնել է իրար, ու ինքն էլ չգիտի՝ էդ ինչի՞ն է նախանձում, ինչի՞ց է նախանձում․ շտապեմ օգնել քեզ․ բարոյական լինելը բարոյազուրկի աչքի համար սոված մարդու հաց տեսնելու պես է․ չեմ մեղադրում։ Բայց դե, էդ ի՞նչ տեղի ունեցավ, երբ մարդու կորուստը, մարդու մահանալը ցնծության առիթ դարձավ, էդ ե՞րբ մարդիկ այդքան չնչին դուրս եկան։ Սա դեռ մի կողմ․ իշխանական տոհմի շարունակությունը էդ ե՞րբ դարձավ գրականագետ եւ սկսեց գնահատել Վանոյի գրականությունը, էդ ե՞րբ մասնագիտացավ, որ սկսեց հասկանալ գրականությունից ավելի, քան Մաթեւոսյանն էր հասկանում։ Կամ էդ ինչպե՞ս, ի՞նչ աստիճանի բովանդակազուրկ դարձավ, որ Վանոյին համարեց հակապետական գործիչ, էդ ե՞րբ ջնջվեցին նրա հիշողությունից 90-ականների սկզբի Երեւանի երեկոները, երբ գուցե ահից դուրս իսկ չէր գալիս սեփական տնից․ եւ ո՞վ, ի՞նչ ուժով, ի՞նչ ջանքի գնով բացեց մթնդած երկինքը քաղաքի վրա, եթե ոչ Վանոն։
Ու հիմա ապշում ես, կարդում ու ապշում ես․ մահից հետո անգամ նախանձով ու չարությամբ են շարունակում լցվել։ Այլեւս կորսված, այլեւս անփրկելի-ստոր ձեր տիպը, ցավոք, երկարակեցության է կոչված։
Բայց, այնուամենայնիվ, չի ստացվում լինել ձեզ պես ստոր, ձեզ պես ցածր, եւ բնական է, որ չի ստացվում։ Կարիքը չկա շարունակելու ձեր փոքրության մասին։
Մենք շարունակենք քայլել երեկոյան Երեւանով, որովհետեւ Վանոյին էլ որտե՞ղ, ո՞ր քաղաքի փողոցներում կզգանք ավելի, քան բռնաբարության զոհ դարձած Երեւանում։ Հայացքներս ուղղենք առաջ, մեջներս խոր շունչ առնենք ու ներենք խենթերին իրենց խենթությունը, հիմարներին՝ բնատուր խելքի սակավությունը, վաճառվածներին՝ իրենց գինը։ Ներենք ու տանք չնկատելու․ էդպես թող լինեն. գլուխները՝ կախ, աչքները՝ վերեւ, հայացքներում՝ կեղտ, մաղձ ու նախանձ։ Բայց նախանձը չի բերի իրենց հանգստությունը, բայց հանգստությունը չի իջնի իրենց աչքներին, եւ քանի դեռ կան, պիտի քարշ գան մեր հորիզոնում։ Եվ որքան քարշ գան, այնքան կեղտոտվեն ու խեդվեն իրենց մաղձի մեջ, իրենց թարախն իրենց մեջն առնեն։
Իսկ Վանոյի բացակայությունը, չգիտեմ, բացակայության նման էլ չէ, որովհետեւ ներկայությունը եւս ներկայության պես չի եղել․ էդպես կա՛մ եղել, կա՛մ չի եղել, ավելի շատ ներկա՞, թե՞ բացակա է եղել։
Երկու շաբաթ առաջ եղավ մահը։ Երկրորդ մահը եղավ ժամանակի մեջ՝ իմացության հետ (իր ասածի պես): Երրորդ մահը կլինի Հայաստան բերվելու պահին, չորրորդը` հողին հանձնվելիս, հինգերորդը, վեցերորդը, յոթերորդը․․․ ու չի ավարտվի մահը, ու չի ավարտվի կորուստը, մահն իսկ մահ չի բերի Վանոյին, մահը հանգստություն չի բերի մեր սպասումներին, որովհետեւ մենք բոլորս Բեքեթներ ենք՝ Վանոյին սպասելիս։ Ցավդ տանեմ։
Հովհաննես Հովակիմյան
Արձակագիր