Կապիտալիստական հասարակարգի անցնելուց հետո Հայաստանի Հանրապետությունը սահմանադրորեն ամրագրեց իրավական պետություն լինելու, դառնալու դրույթը, ինչն իր հերթին ենթադրում է պետության գործունեության իրականացում պատշաճ կարգով ընդունված օրենքների հիման վրա:
Այս համատեքստում անհրաժեշտ է անդրադառնալ «պատշաճ կարգով» եզրույթի ոչ միայն ձեւական-տեխնիկական հատվածին, ինչը ենթադրում է զուտ իրավաբանորեն ամրագրված ընթացակարգի ձեւական պահանջների պահպանում, այլեւ դրա բովանդակային-նպատակային հատվածին, այն է՝ հարկ եղած կարգով ուսումնասիրված, վերլուծված, հանրության շահին ծառայող հասարակական կարգավորիչ ստանալուն միտված պահանջների պահպանում:
Ու քանի որ նորմատիվ իրավական ակտերի հիերարխիկ համակարգում օրենքներն ունեն ամենաբարձր իրավաբանական ուժը, հետեւաբար «պատշաճ կարգով» ընդունված օրենքը կանխորոշելու է օրենսդրական համակարգի ստորին օղակների «որակը», լինելով իրավական կառույցի հիմք՝ ունենալու է ֆունդամենտալ նշանակություն:
Օրենքի նախագծի մի քանի ընթերցում անցնելու հանգամանքը պայմանավորված է առավել որակյալ, հասարակական հարաբերության առավել ընդգրկուն կարգավորիչ ստանալու հանգամանքով: Դա է պատճառը, որ օրենքի նախագիծն անցնում է մի քանի ընթերցում: Օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալու լիազորություն ունեցող մարմինների կողմից այն շրջանառվելուց հետո նախագիծը ստանում է հանրային հնչեղություն, դրա վերաբերյալ ծավալվում են բանավեճեր, քննարկումներ, լիազորված ինստիտուտներն իրենց նախաձեռնությամբ կամ մասնավոր, շահագրգիռ հատվածի շահերից բխող առաջարկներ են կատարում նախագծի վերաբերյալ, փորձագիտական ինստիտուտները տալիս են եզրակացություններ, մի խոսքով՝ ստեղծվում է մի միջավայր, որը նպատակաուղղված է խոր ուսումանասիրված, քննարկված օրենսդրական կարգավորիչ ստանալուն:
Մեր երկրի պառլամենտում՝ Ազգային ժողովում, օրենքի նախագիծն անցնում է երկու ընթերցում, երկու անգամ քննարկվում է գլխադասային հանձնաժողովում, երկու անգամ էլ՝ լիագումար նիստերում:
Օրենքի նախագիծն այն հեղինակող մարմնի կատարած ուսումնասիրության, լայն առումով՝ աշխատանքի արգասիքն է, որը, մինչեւ ընդունվելը եւ պրակտիկայում կիրառվելը կարող է որակապես բարելավվել առաջարկ կատարելու իրավասություն ունեցող մարմինների կողմից: Օրենքի նախագիծ հեղինակելու լիազորությամբ օժտված եւ դրա վերաբերյալ գրավոր առաջարկ կատարելու իրավասություն ունեցող մարմինները համընկնում են, դրանք են պատգամավորը, խմբակցությունը եւ Կառավարությունը։
Սրանք են թերեւս այն մարմինները, որոնց վրա է դրված օրենքներ ստեղծելու «սուրբ» պարտականությունը, միաժամանակ այս մարմիններն այն խողովակներն են, որոնց միջոցով շահառու սուբյեկտները փորձում են առաջ տանել իրենց շահերն այս կամ այն նախագծի ստեղծման, դրա դեմ լոբբինգի կամ որեւէ փոփոխության ժամանակ։
Ամեն բան կարծես տեղավորվում է շղթայական տրամաբանության մեջ մինչ այն պահը, երբ օրենքի նախագծի երկրորդ ընթերցումից առաջ գրավոր առաջարկ կատարելու իրավասություն ունեցող անձանց մեջ կատարվում է հետաքրքիր բացառություն, այն է՝ ի տարբերություն Կառավարության, խմբակցության եւ նախագծի հեղինակի, պատգամավորին չի տրվում հնարավորություն՝ կատարելու գրավոր առաջարկ նախագծի վերաբերյալ՝ բացառությամբ փոփոխված դրույթների։
Եթե ավելի պարզ արտահայտվելու լինենք, ապա պատգամավորը կարող է առաջարկ կատարել միայն այն դրույթների վերաբերյալ, որոնք արդեն իսկ փոփոխվել են առաջին ընթերցմամբ ընդունված օրենքի նախագծում, այսինքն, եթե, ի տարբերություն օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալու իրավասություն ունեցող մյուս մարմինների, շանսը բաց ես թողել, ապա, ներողություն, գնացքն արդեն գնացել է:
Պատգամավորը հանրային հատվածի եւ պառլամենտի միջեւ կապի առաջնային մարմինն է, եւ նրա միջոցով են բազմաթիվ գաղափարներ, նախաձեռնություններ, շահեր հայտնվում պառլամենտական բանավեճերի հարթակում, հետեւաբար երկրորդ ընթերցումից առաջ պատգամավորին զրկել որեւէ նախագծի վերաբերյալ գրավոր առաջարկ կատարելու լիազորությունից, չի տեղավորվում օրենքի «պատշաճ կարգով» ընդունված լինելու տրամաբանության սահմաններում։
Միեւնույն ժամանակ մշտական հանձնաժողովի անդամ պատգամավորին իրավունք է վերապահվում գլխադասային հանձնաժողովի նիստում կատարելու բանավոր առաջարկ օրենքի նախագծի ցանկացած դրույթի վերաբերյալ: Ահա այստեղ է, որ գործնականում երեւում են թերությունները, ի հայտ է գալիս օրենքի «աքիլեսյան գարշապարը»:
Յոթերորդ գումարման Ազգային ժողովի պրակտիկայում բազմաթիվ էին դեպքերը, երբ հանձնաժողովի անդամ չհանդիսացող պատգամավորներն իրենց առաջարկած փոփոխությունները երկրորդ ընթերցումից առաջ ներկայացնում էին հանձնաժողովի անդամներին, որպեսզի վերջիններս այն բանավոր կարգով հնչեցնեն, ներկայացնեն: Արդյունքում բացառությունը դառնում էր արհեստական։
Եթե առաջնորդվենք այն կանխավարկածով, որ պատգամավորին՝ որպես ինստիտուտի, չի լիազորվում գրավոր առաջարկ կատարել չփոփոխված դրույթների վերաբերյալ, որպեսզի արդեն իսկ ընդունված, չփոփոխված կետերին վերադարձ չկատարվի, իսկ նույն լիազորությունը Կառավարությանը եւ խմբակցությանը տրամադրելը ենթադրում է փոփոխության հավաքական կամքի դրսեւորում, ապա գլխադասային հանձնաժողովի անդամ պատգամավորի կողմից բանավոր առաջարկ կատարելու լիազորությունը հօդս է ցնդեցնում վերը նշված փաստարկները։
Պրակտիկայում լինում են դեպքեր, երբ շահերը, գաղափարները օբյեկտիվորեն, թե սուբյեկտիվորեն ի հայտ են գալիս, երբ օրենքն արդեն անցել է մեկ ընթերցում, ուրեմն ի՞նչ, այդ դեպքում, ըստ մեր (կիրառողներիս) դիտարկման, առաջնային մանդատ ունեցող պատգամավորը չպետք է կարողանա շահել ու գաղափարներ առաջ մղել, եթե նախագծի դրույթը փոփոխված չի եղել։
Հետեւաբար, ըստ իս, նման սահմանափակումն արհեստական է, եւ 8-րդ գումարման Ազգային ժողովը պետք է վերացնի այդ խոչընդոտը, ինչն, ի դեպ, չհասցրեց կյանքի կոչել 7-րդ գումարման Ազգային ժողովը, չնայած որ օրենքի նախագիծն արդեն իսկ ընդունվել էր առաջին ընթերցմամբ։
Գեւորգ Մելիքսեթյան