2022 թվականին լրանում է հայ-իրանական դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակը: Մատենադարանն այս առիթով տարվա ընթացքում մի շարք միջոցառումներ իրականացրեց:
Միջոցառումները մեկնարկեցին Ղաջարական շրջանի ձեռագրերի կազմերի վերականգնման ծրագրով, որի համար Իրանից հատուկ մասնագետ էր ժամանել Հայաստան, ապա Ղաջարական հարստությունը ներկայացնող ցուցահանդես բացվեց:
Ղաջարական հարստությանն է վերաբերում նաեւ Մատենադարանի արեւելագիտության բաժնի ավագ գիտաշխատող Իվեթ Թաջարյանի «Մատենադարանի ղաջարական արվեստի նմուշները» վերջերս հրատարակված գիրք-ալբոմը, որի շնորհանդեսը կայացավ դեկտեմբերի 23-ին:
Գրքի միջոցով փորձ է արվում առաջին անգամ արվեստաբանական տեսանկյունից անդրադառնալու Մատենադարանում պահվող Ղաջարական ժամանակաշրջանի նկարազարդ ձեռագրերին եւ խեժապատ կազմերին:
Իվեթ Թաջարյանը երեք տարի է աշխատել գրքի վրա, 20 ձեռագրերից ընդգրկված են մոտ 100 մանրանկարներ ու խեժապատ ստեղծագործություններ: Նմուշները լիովին պատկերում են Ղաջարական ժամանակաշրջանի իրանական մանրանկարչության ինքնատիպությունը, 140 տարվա ընթացքում ձեւավորված արքունական միջավայրն ու ավանդույթները:
Գիտահանրամատչելի այս գիրքն ուղղված է ոչ միայն իրանագետներին, այլեւ բոլոր նրանց, ովքեր հետաքրքրված են հարեւան երկրի պատմությամբ, հատկապես վիճահարույց այն ժամանակաշրջանով, երբ Իրանը ավանդապաշտությունից ու ազգային սովորույթներից անցում էր կատարում եվրոպականին: Թերեւս դա է պատճառը, որ պատմագիրները Ղաջարական ժամանակաշրջանը համարում են միաժամանակ ե՛ւ ծաղկման, ե՛ւ անկումային:
Ղաջարական նկարիչները զգալիորեն հեռացել էին պարսկական միջնադարյան մատենագրության նորմերից ու կանոններից: Այս շրջանի ձեռագրերի պատկերազարդումն ավելի ազատ, անհատական արվեստ էր: Ինչպես գեղանկարչության մեջ, այնպես էլ ձեռագրերում, թագավորները կարող էին մանրանկարչին թելադրել իրենց նախապատվությունները:
«Այս շրջանի յուրաքանչյուր ձեռագրում ականատես ենք լինում պատվիրատուի եւ ազատ ստեղծագործող մանրանկարչի նախասիրություններին պարսկական միջնադարյան գրականության նկատմամբ ունեցած մոտեցմանը, թերեւս դա է պատճառը, որ դժվար է խոսել այս ժամանակաշրջանում ստեղծված ձեռագրերի գեղարվեստական ընդհանրությունների ու տարբերությունների մասին»,- ասում է Իվեթ Թաջարյանը, որ երեք տարի է տրամադրել աշխատությանը:
Ղաջարական հարստության ժամանակաշրջանում մեծ էր իրանահայերի ներդրումը Իրանի տնտեսության, արվեստի զարգացման գործում: Իրանահայերը մեծ դեր են ունեցել նաեւ երկրի հասարակական–քաղաքական կյանքում, հայերին Իրանում կրկին սկսել են պետական բարձր պաշտոններ տալ հենց այս շրջանում:
Այս առումով հատկանշական է քաղաքական գործիչ, դիվանագետ, գրող, հրապարակախոս Միրզա Մելքոմ խանի (Հովսեփ Մելքոմյան) գործունեությունը:
Եռալեզու պատկերագրքում պատմական ակնարկին զուգահեռ նկարագրվում է Ղաջարական շրջանի ինքնատիպ արվեստը:
ՀՀ-ում Իրանի Իսլամական Հանրապետության արտակարգ եւ լիազոր դեսպան Աբբաս Բադախշան Զոհուրին շեշտեց, որ Հայաստանի եւ Իրանի միջեւ մշակութային ընդհանրությունները պարտավորեցնում են մեծ ուշադրություն դարձնել մեր մշակութային հարաբերություններին, մշակույթի հանրահռչակմանը:
«Մատենադարանի ղաջարական արվեստի նմուշները» գրքի հայերեն տեքստի խմբագիրը Քրիստինե Կոստիկյանն է: Գիրք-ալբոմը հրատարակվել է Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի եւ ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի գիտական խորհուրդների որոշմամբ: Տպագրությունն իրականացվել է «Վիկտորիա» միջազգային բարեգործական հիմնադրամի հովանավորությամբ:
Հիմնադիր Գայանե Գեւորգյանին Մատենադարանը մեդալ շնորհեց ձեռագրատանը ցուցաբերած աջակցության եւ հայ մշակութային ժառանգությանը նվիրված աշխատանքներին օժանդակելու ու դրանք հանրահռչակելու համար:
Գրքի հեղինակ Իվեթ Թաջարյանը կարծում է՝ գիտական շրջանակում մեծ մասամբ դեռեւս անհայտ ձեռագրերի հավաքածուի հրատարակումը նոր խթան կդառնա հետագա ուսումնասիրությունների եւ միջմշակութային նոր հարաբերությունների համար։
Մասնագիտությամբ լեզվաբան եմ, բայց հիմնական զբաղմունքս եղել է լրագրությունը։ Սկսելով «Շողակաթ» հեռուստաընկերությունից՝ մշտապես լուսաբանել եմ մշակութային իրադարձություններ՝ խնդիր ունենալով արվեստի երեւույթները չթողնել ստվերում։