Ամեն, ամեն անգամ, այս էլ երկրորդ տարին, ուզում ես սահմանի պատերազմը վերջինը լինի այնպես, ինչպես Հրանտ Մաթեւոսյանի գրվածքում․ «Երբ գերանդին շրխկում է անցրածդ կյանքի որեւէ հովտում, ու դու նրա հետ կապված ես հուշով ու միմիայն հուշով»։ Չի լինում այդպես, եւ դարձյալ ու արդեն որերորդ անգամ խուսափում ես բարեկամուհուդ՝ Վերին Շորժայում ծառայող դիրքապահ զինվորի մորը զանգելուց։ Ուզում ես մոռանալ այն միտքը, թե իրար որքան նման են զինվորների նկարները, ասես նույն «վինետկայից», ու շարունակում հոդվածը, որը երեկվա օրը դարձրել է ասես երկրորդ աստիճանի թարմության։
2021 թվականի հունվարին՝ ճիշտ մեկ տարի առաջ, Երեւանի հայտնի հիվանդանոցի վնասվածքաբանության հարկաբաժնում պատերազմը ներկա էր իր բոլոր ճյուղավորումներով։ Սայթաքելիս կոտրվածք ունեցող տարեցների կողքին վիրավոր զինվորներ կային։ Պատերազմը երկու ամիս առաջ էր ավարտվել, քաղաքականություն չկար, ամոքումի, վերքերի բուժման, միանգամայն այլ, փակ Հայաստան էր։ Պատերազմ, որն ավելին էր, քան արտաքին աղետը, փլվածք էր դրսից ու ներքուստ միաժամանակ։ Յուրաքանչյուրս ուզում էինք հասկանալ՝ որտեղ վրիպեցինք եւ ինչու մենակ մնացինք դրկիցների, հավատակիցների ու բախտակիցների մեջ։
Վիրավորները չորսն էին ու շատ տարբեր. անունները չեմ գրում, քանի որ թույլտվություն չունեմ։ Երկու ամիս անտառներում խմբով թաքնված երեւանցի տղայի ոտքերն էին ցրտահարվել, եւ բոլորն անհանգստանում էին՝ ինչ չափով է ամպուտացվելու, կքայլի, թե ոչ։ Նույն հիվանդասենյակում տավուշցի 19-ամյա զինվոր էր, հրթիռը ուսից համարյա պոկել էր թեւը։ Հայ բժիշկները նկարներն ուղարկել էին Գերմանիա, խորհուրդ էին տվել կտրել, մերոնք պայքարել էին, թեւը պահպանել։ Ուսն աջ թեւին Ելիզարովի հսկա ապարատ հավաքած զինվորը մերկ մարմնին մարզական վերնաշապիկ էր կրում, եւ բոլորը գիտեին, որ աջ ձեռքով ամենածանր բանը, որ կարող էր բռնել, գրիչն էր։ Բուժքույրերը պատմում էին՝ սկզբում մայրն է եկել իբրեւ հիվանդապահ, որդուն տեսնելով ուշագնաց է եղել: Մեկ օր վերակենդանացման բաժանմունքում պահելուց հետո ճանապարհել են տուն։ Եկել է հայրը, օրերով անխոս պառկել որդու ոտքերի տակ։ Բժիշկները համոզել են գնալ իր գյուղի գործերին, վստահեցրել, որ որդին պակասություն չի ունենա, եւ այդպես էլ կար։ Զինվորները ողջ գիշեր երկար, դատարկ կիսամութ միջանցքներով գնում-գալիս էին, եւ միայն լուսադեմին էին քնում։ Առանց խոսքի, լուռ, ուսին ապարատ կրող զինվորը մի ձեռքով հրում էր ոտնաթաթերը վնասված իր տարեկցին, այդպես մինչեւ լուսաբաց։
Քարվաճառցի պայմանագրային զինվորականը կռվել ու պահել էր Քարվաճառը, վիրավորվել ոտքերից։ Երեք ամիս հիվանդանոցում էր, դեմքի, ձեռքերի բեկորները տեսանելի էին իբրեւ սեւ ցան, երկու ոտքերը մի քանի անգամ վիրահատել էին, չորս վիրահատություն էլ ուներ, քայլելու էր անպայման։
Մռայլ էր՝ ցավերից ու կորստից։ Իր փոխարեն խոսում էր խնամող կինը։ Հինգ, երեք ու երկու տարեկան երեխաները տղայի մոր խնամքին էին եւ նեղվում էին երեւանյան վարձով բնակարանում։ Կինն ասում էր՝ երկու անգամ է՝ տուն է կորցնում, առաջինը Շահումյանի տունն է թողել, հիմա էլ Քարվաճառինը՝ երկհարկանի, մինչեւ անտառ ձգվող այգիով։ Վախենում են՝ հետ գնան, էլ ուժ չունեն կորցնելու, երազում են Աբովյանի գյուղերից մեկում հողամասով տուն առնել, որ երեխաները խաղալու տեղ ունենան։
Սենեկակիցը Արմավիրի մարզից ոտքից վիրավոր, ֆիդայական խրոխտությամբ քառասնամյա կամավոր էր, սայլակով էր դուրս գրվելու, բայց քայլելու էր։
Զինվորներին այցելողները հարազատներ էին ու անծանոթներ, նաեւ բարերարներ, բոլորին հավասարապես էին օժանդակում։
Զինվորը, որի ոտքերը ցրտահարվել էին, վիրահատվելուց հետո քայլելու էր, թեեւ հատուկ կոշիկներով։ Երեւանցի ժպտերես տղային մեկ անգամ տեսանք զայրացած, երբ բորբոքված ասում էր. «Էլ մի՛ ասեք՝ հերոս, հա հերոս, վիրավորական է, ես միայն իմ կյանքն եմ փրկել»։
Այն ժամանակ մտածեցի, հիմա եմ ասում՝ Հայաստանը քեզ սիրում է իբրեւ իր զավակի, որը կորած էր ու գտնվեց։ Մենք սիրում ենք մեր վերադարձող գերիներին, նրանք կորած էին ու գտնվեցին։
Գայանե Մկրտչյան