Վերջին ամիսներին հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման հարցում ամերիկյան ակտիվությունը հստակ տեսանելի է։ Վաշինգտոնը փորձում է օգտագործել իր տրամադրության տակ եղած բոլոր գործիքները, որպեսզի օգնի կողմերի միջեւ խաղաղության պայմանագրի կնքմանը։
Կարելի է պնդել, որ սա 1992 թվականից ի վեր ամերիկյան դիվանագիտության ամենաակտիվ փուլն է աշխարհի այս հատվածում եւ հօգուտ ԱՄՆ-ի է։ Հարավային Կովկասում ստեղծվել է աշխարհաքաղաքական մի միջավայր, որին Վաշինգտոնը, կարծես թե, սպասել է գրեթե երեք տասնամյակ։
Նախ՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը փոխել է վերջին 30 տարվա իր ձեւը՝ ջնջելով ուժերի հավասարակշռությունը տարածաշրջանում։ Հայաստանի կառավարությունն այժմ պատրաստակամություն է հայտնում կարգավորելու հարաբերությունները Թուրքիայի հետ՝ կատարելով թուրքական բոլոր նախապայմանները։ Նույնը կարելի է ասել հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների մասին։
Ռուսաստանը, որը երբեմնի հզոր տարածաշրջանային խաղացող էր, իր ամբողջ դիվանագիտական եւ քաղաքական ռեսուրսը կենտրոնացնում է ուկրաինական պատերազմի վրա եւ չունի բավարար ուժ Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի եւ այնտեղ իր առջեւ ծառացած մարտահրավերների հետ առնչվելու համար:
Այս ամենը նշանակում է, որ ԱՄՆ-ի համար բացվել է պատմական հնարավորություն՝ էապես նվազեցնելու Ռուսաստանի դերը Հարավային Կովկասում, եւ Վաշինգտոնի գործունեությունը պետք է դիտարկել հենց այս տեսանկյունից։
Միեւնույն ժամանակ, անհրաժեշտ է գործել հնարավորինս արագ՝ հաշվի առնելով այլ գործոններ, ինչպիսիք են Չինաստանի դերի ամրապնդումն ու աճը ոչ միայն աշխարհում, այլեւ հենց Հարավային Կովկասում։
Չին-վրացական հարաբերությունների բարելավմանն ու ռազմավարությանը բավականին սառն էին մոտեցել Վաշինգտոնում, որը գիտակցում է, որ Չինաստանը դառնում է հիմնական մրցակից Մերձավոր Արեւելքից մինչեւ Հարավային Կովկաս ընկած տարածքում։
Եվ եթե հաշվի առնենք Չինաստանի միջնորդությամբ Սաուդյան Արաբիայի եւ Իրանի՝ համապատասխանաբար Վաշինգտոնի վաղեմի դաշնակից եւ վաղեմի թշնամիների հարաբերությունների կարգավորումը, ապա Վաշինգտոնն անհանգստանալու պատճառ ունի։
Տարածաշրջանում, անկասկած, էական փոփոխություններ են տեղի ունենում 2020 թվականի Արցախյան պատերազմից եւ ուկրաինական պատերազմից հետո։ Հայաստանում ռուսական ազդեցության նվազումը, թուրքական ազդեցության մեծացումը եւ 2020 թվականի պատերազմից հետո Անկարայի ավելի ակտիվ ներգրավվածությունը Հարավային Կովկասում նոր իրողություններ են ձեւավորում։
Այս տրամաբանական շղթայում պետք է դիտարկել նաեւ Սաուդյան Արաբիայի եւ Հայաստանի դիվանագիտական հարաբերությունների կարգավորումը։ Մոտ ապագայում Հայաստանի եւ Պակիստանի դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման հեռանկարը շատ հավանական է։
Հայ-ադրբեջանական հաշտության համաձայնագիրը, ինչպես նշվեց, Վաշինգտոնի քաղաքական օրակարգում է եւ հանդիսանում է Հարավային Կովկասի նկատմամբ ամերիկյան քաղաքականության կարեւոր առաջնահերթություններից մեկը՝ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, դիվանագիտական կապերի հաստատման եւ բացման հետ մեկտեղ։
Ճիշտ է, Հայաստանը շարունակում է մնալ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) ու Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամ, սակայն ակնհայտ է, որ ռուսական ազդեցության նվազմանը զուգընթաց Հայաստանի համար այդ կազմակերպությունների կարեւորությունը նույնպես կկրճատվի, մասնավորապես ՀԱՊԿ-ի մասով։
Ակնհայտ է, որ ԵԱՏՄ-ն տնտեսական կազմակերպություն է, եւ Հայաստանը դրան միացել է տնտեսական շահերով պայմանավորված։ Մյուս կողմից, թեեւ տարածաշրջանի նոր քաղաքական ճարտարապետության տրամաբանության մեջ ՀԱՊԿ-ը կենսական նշանակություն չունի Հայաստանի համար, Երեւանը չի շտապում դուրս գալ այդ կազմակերպությունից։
ՀԱՊԿ-ի կանոնադրության համաձայն՝ անդամ երկրները պետք է կազմակերպությանը տեղեկացնեն նման մտադրության մասին դրանից դուրս գալուց առնվազն 6 ամիս առաջ, իսկ Հայաստանը դեռ նման հայտարարություն չի արել։ Ինչ վերաբերում է ԵԱՏՄ-ին, ապա, ամենայն հավանականությամբ, Հայաստանը դուրս չի գա այս կառույցից էլ, քանի դեռ չունի այլընտրանքային շուկաներ։
Իհարկե, ռուսական քաղաքական վերնախավը լիովին հասկանում է այս զարգացումներն ու սցենարները՝ շատ լավ իմանալով Վաշինգտոնի քաղաքականության մտադրությունները։ Բայց քանի դեռ ուկրաինական պատերազմը շարունակվում է, Մոսկվան այս տարածաշրջանում իր դիրքերն ամրապնդելու շատ հնարավորություններ չունի։
Կհամաձայնի՞ արդյոք Մոսկվան կորցնել Հարավային Կովկասը՝ հաշվարկելով, որ դրա դիմաց կարող է ստանալ այն, ինչ իրեն պետք է Ուկրաինայում, դեռ դժվար է ասել։ Միեւնույն ժամանակ, իսկապես դժվար է ասել, թե որքան ժամանակ այս հնարավորությունների պատուհանը բաց կմնա Վաշինգտոնի դիվանագիտության համար։
Ուկրաինայի ապագան կախված է ոչ միայն Ռուսաստանից ու Ուկրաինայից, այլեւ Ուկրաինայի նկատմամբ ամերիկյան ներքաղաքական գործընթացներից, մասնավորապես օգնության տրամադրումից, Թրամփի հնարավոր վերադարձից եւ այլն։
Մի բան հաստատ է. Հարավային Կովկասում տեղի ունեցող տեկտոնական շարժումները շատ դժվար կլինի կասեցնել։ Անկախ նրանից, թե որքան կտեւեն այդ շարժումները, տարածաշրջանն այլեւս երբեք նախկինը չի լինի։
Հոդվածը 2024 թվականի հունվարի 8-ին հրապարակվել է The Armenian Mirror-Spectator պարբերականում