2024 թվականի դեկտեմբերին, այսպես կոչված, «Արեւմտյան Ադրբեջանի համայնքը» կազմակերպել էր «Վերադարձի իրավունք. զարգացնել արդարադատությունը Հայաստանից վտարված ադրբեջանցիների համար» խորագրով համաժողով, որին մասնակցել են նաեւ այլ երկրներից ժամանած հյուրեր։ Նրանց թվում էր Վալենտինա Շաբերտը, որին Azertag-ը եւ Azernews-ը ներկայացրին որպես «միջազգային հարաբերությունների իտալական Opinio Juris — Law and Politics Review ամսագրի գլխավոր խմբագիր եւ Ստրասբուրգի Եվրոպական երիտասարդական վերլուծական կենտրոնի գիտաշխատող»:
Բաքվի հայտարարությունների եւ հռետորաբանության մեջ «Արեւմտյան Ադրբեջանը» հաճախ ներկայացվում է որպես մի պատմական շրջան, որն այժմ ժամանակակից Հայաստանի կազմում է, եւ որը Ադրբեջանը համարում է իր սեփականը՝ հիմնվելով պատմամշակութային կապերի վրա: 2025 թվականի հունվարին Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը պատասխանել է, այսպես կոչված, «Արեւմտյան Ադրբեջան համայնքի» վերաբերյալ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի առաջարկին՝ պնդելով, որ այս պատմությունը ներկայացնում է ուղղակի տարածքային պահանջ Հայաստանի նկատմամբ և խաթարում է նրա տարածքային ամբողջականությունը։ Նա ընդգծել է, որ Հայաստանի տարածքը «Արեւմտյան Ադրբեջան» անվանելը վկայում է Երեւանի ինքնիշխանությունը խախտելու Բաքվի ձգտումների մասին։
Միրզոյանն այս հայտարարությունները որակեց որպես մաքսիմալիստական նախագիծ, որը հովանավորվում է ադրբեջանական իշխանությունների կողմից։ Նա ընդգծեց, որ Խորհրդային Հայաստանում բնակվող ադրբեջանցիների հեռանալը համընկել է Խորհրդային Միության փլուզման հետ եւ տեղի է ունեցել համեմատաբար քաղաքակիրթ պայմաններում, իսկ շատերը նույնիսկ փոխհատուցում են ստացել։ Ի հակադրություն՝ նա հիշեցրեց Ադրբեջանում հայերի նկատմամբ դաժան հալածանքների, այդ թվում՝ տխրահռչակ ջարդերի մասին:
Հաշվի առնելով Հայաստանի տարածքի նկատմամբ Ադրբեջանի հավակնությունները` հարց է առաջանում, թե ինչու միջազգային փորձագետներն ու հետազոտողները, այդ թվում՝ իտալացի պրոֆեսոր Վալենտինա Շաբերտը, նախընտրեցին մասնակցել այնպիսի միջոցառումների, որոնք աջակցում են Բաքվի նարատիվներին, որն ակադեմիական շրջանակներում հաճախ է քննադատվել որպես քարոզչություն, թեեւ իտալական կառավարությունը պաշտոնապես ճանաչում է Հայաստանի ինքնիշխան տարածքը։
Ի դեպ, սա Շաբերտի առաջին ներգրավվածությունը չէ ադրբեջանական նարատիվների մեջ։ 2023 թվականի դեկտեմբերին նա մասնակցել է ADA համալսարանի եւ Միջազգային հարաբերությունների վերլուծության կենտրոնի համատեղ կազմակերպած «Ղարաբաղ» ֆորումին, որի ընթացքում ելույթ էր ունեցել Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը՝ «Ղարաբաղ. վերադարձ տուն 30 տարի անց։ Ձեռքբերումներ եւ մարտահրավերներ» թեմայով։
Շաբերտը, որը ներկայացնում է «Լա Սապիենցա» համալսարանը, կարծես թե աջակցում է ադրբեջանական շահերին, ինչը մտահոգություն է առաջացնում ակադեմիական նման ներգրավվածությունների վստահելիության եւ շարունակվող հակամարտության վրա դրանց հետեւանքների վերաբերյալ:
Նախքան Վալենտինա Շաբերտի՝ Ադրբեջանին աջակցող միջոցառումներին մասնակցելու դրդապատճառները եւ այս նարատիվներին նպաստող նրա հրապարակումները ուսումնասիրելը կարեւոր է նախ դիտարկել Ադրբեջանի հետ իտալական ակադեմիայի հարաբերությունների ավելի լայն ենթատեքստը, ինչպես նաեւ Շաբերտի պրոֆիլն ու կենսագրությունը:
Տարիների ընթացքում իտալական ակադեմիական հաստատությունները գնալով ավելի շատ են համագործակցում Ադրբեջանի հետ՝ հաճախ կենտրոնանալով աշխարհաքաղաքական ուսումնասիրությունների, էներգետիկ քաղաքականության եւ միջազգային հարաբերությունների վրա՝ արտացոլելով տարածաշրջանում Իտալիայի ռազմավարական շահերը: Այս դինամիկան նպաստել է համագործակցությանն ու կոնֆերանսների անցկացմանը, որոնցում կարող էին ներկայացվել ադրբեջանական տեսակետները։
Ադրբեջանի խավիարային դիվանագիտությունը եւ իտալական ակադեմիան
Ադրբեջանը ներգրավվել է բարդ եւ մանիպուլյատիվ լոբբիստական ռազմավարության մեջ, որը հայտնի է որպես խավիարային դիվանագիտություն։ Սա ներառում է շքեղ նվերների եւ ֆինանսական խթանների օգտագործում՝ նպատակ ունենալով ազդեցություն գործելու եվրոպական կառույցների եւ լրատվամիջոցների վրա:
Դիվանագիտության այս ձեւը հաճախ ենթադրում է այնպիսի կոռուպցիոն պրակտիկաներ, ինչպիսին կաշառակերությունն է, որտեղ նվերներ տալու ակտը ամրապնդում է փոխադարձության ակնկալիքը, որն էլ դրսեւորվում է քաղաքական դասավորվածությունների եւ նպաստավոր հայտարարությունների տեսքով: Ադրբեջանի կառավարությունը բացահայտ ագրեսիվ լոբբիստական մարտավարությունից անցել է ավելի նուրբ մոտեցումների, որոնք ներառում են պետության կողմից վերահսկվող այնպիսի կառույցների ստեղծում, ինչպիսին, օրինակ, ADA վերլուծական կենտրոնն է։ Սա նպատակաուղղված է ակադեմիական ուղիներով Ադրբեջանի մասին պատկերացումներ ձեւավորելուն:
Այս համատեքստում իտալական ակադեմիան դարձել է Ադրբեջանի լոբբիստական ջանքերի ակնառու խաղացողը, որտեղ տարբեր հետազոտողներ եւ ուղեղային կենտրոններ զգալի ֆինանսավորում են ստանում ադրբեջանական աղբյուրներից:
Հատկանշական է, որ իտալացի շատ ակադեմիկոսներ մասնակցել են ադրբեջանական պետական ֆինանասավորում ստացած գիտաժողովներին, ինչը վկայում է ակադեմիական համագործակցության բարդ ցանցի գոյության մասին, որը հաճախ համընկնում է Ադրբեջանի պաշտոնական դիրքորոշումների հետ:
Ադրբեջանի լոբբիստական նախաձեռնությունների մասշտաբն ու բարդությունը ի ցույց են դնում հասարակական կարծիքի եւ արտաքին քաղաքականության ընկալումների ձեւավորման բազմակողմ մոտեցումը։ Այս զարգացող ռազմավարությունը միտված է օրինականության շերտ ստեղծելուն՝ նպատակ ունենալով հաղթահարելու արեւմտյան լրատվամիջոցների եւ քաղաքական շրջանակների քննադատությունները:
Այլ երկրներից գիտնականների ու լրագրողների ներգրավումն ինքնին բարդ խնդիր է, քանի որ նրանք պետք է կարողանան նուրբ հավասարակշռություն պահպանել Ադրբեջանի բնակչությանը տրվող ձայների եւ ռեժիմի օրակարգին ընդդիմացող ազդեցության միջեւ, որն ամրապնդվում է փորձված ու միեւնույն ժամանակ կասկածելի, լոբբիստական պրակտիկաների միջոցով՝ նպաստ բերելով անվստահության մթնոլորտին։
Հետեւաբար, Շաբերտի մասնակցությունը «Ղարաբաղ» ֆորումին եւ «Արեւմտյան Ադրբեջանի» երկրորդ համաժողովին հաստատում է այս միտումը եւ իտալական ակադեմիական շրջանակներում Ադրբեջանի խավիարային դիվանագիտության սպառնալիքը։
Վալենտինա Շաբերտ. դոկտոր, որը ամուր կապեր ունի Ադրբեջանի հետ
Ինչպես արդեն նշվել է, վերջին տարիներին Իտալիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ ամրապնդվել են բարեկամական կապեր, ինչը հիմնականում պայմանավորված է Իտալիայի կողմից ադրբեջանական նավթի եւ գազի սպառումով: Այս ռազմավարական գործընկերությունը ոչ միայն խթանել է երկու երկրների միջեւ առեւտուրը, այլեւ հանգեցրել է ակադեմիական համագործակցության ընդլայնմանը:
Իտալական համալսարանները ամուր կապեր են հաստատել Ադրբեջանի հետ՝ նպաստելով գիտնականների եւ հետազոտողների փոխանակմանը: Վալենտինա Շաբերտը, չնայած ցածր գիտական կոչում ունենալուն, եղել է այս համագործակցությունից օգուտ քաղող առանցքային դեմքերից մեկը:
Շաբերտը մասնակցել է 2023 թվականի մայիսին կայացած «Մեծ Եվրասիայի աշխարհաքաղաքականության ձեւավորումը. անցյալից ներկա եւ ապագա» համաժողովին: Համաժողովն անցկացվել էր Շուշիում Լեռնային Ղարաբաղի շրջափակման ամիսներին, որը հսկայական հումանիտար ճգնաժամի պատճառ դարձավ։
Նկար 1։ Վալենտինա Շաբերտը եւ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը Շուշիում 2023 թվականի մայիսին
Միջոցառման ընթացքում Շաբերտը նշանակալից հանդիպում ունեցավ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի հետ՝ ավելի ամրապնդելով իր ադրբեջանամետ փաստաբանի համբավը։
Շուշիի համաժողովին նրա մասնակցությունը ուշագրավ է դառնում, եթե հաշվի առնենք քաղաքի նորագույն պատմությունը։ 2020 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի ռազմական գործողությունները հանգեցրին Հայաստանի հետ 44-օրյա հակամարտությանը, որի հետեւանքով էլ գրավվեց ռազմավարական քաղաքը։ Հետեւաբար Շաբերտի այցը Շուշի վկայում է դեպի Ադրբեջանի կառավարություն նրա ունեցած հակվածության մասին։
Շաբերտի կապը Ադրբեջանի կառավարության հետ վերահաստատվեց 2023 թվականի դեկտեմբերին, երբ նա մասնակցեց Բաքվում անցկացվող «Ղարաբաղ» ֆորումին։ Միջոցառմանը տոնվում էր երկարատեւ շրջափակումից եւ դրան հաջորդած ռազմական գործողություններից հետո Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի ամբողջական գրավումը:
Հանրային, համեմատական եւ միջազգային իրավունքի դոկտորի կոչում ունենալով Հռոմի «Լա Սապիենցա» համալսարանում՝ Շաբերտը ակտիվորեն զբաղվում է այնպիսի հետազոտություններով, որոնք վերաբերում են միջազգային իրավունքին եւ զինված հակամարտությունների մարդասիրական հետեւանքներին: Շաբերտը հրապարակել է տարբեր հոդվածներ եւ ակադեմիական հետազոտություններ, որոնք համահունչ են ադրբեջանական տեսակետներին։ Դրանք արտացոլում են Բաքվում գտնվող ադրբեջանական AIR կենտրոնի կողմից կազմակերպված միջոցառումներին նրա ակտիվ մասնակցությունը:
Շաբերտը նաեւ Արեւելյան Եվրոպայի, Կենտրոնական Ասիայի եւ Հարավային Կովկասի հարցերով Հաագայի հետազոտական ինստիտուտի խորհրդատվական խորհրդի անդամ է: 2023 թվականի սեպտեմբերից նա դասավանդում է ռազմավարական հետազոտություններ ու անվտանգություն LUMSA համալսարանում եւ միջազգային հարաբերություններ ու գլոբալ կառավարում Հռոմի UNINT համալսարանում:
2023 թվականի կեսերին ադրբեջանական մի շարք հաստատություններում Շաբերտը աշխատել է որպես հրավիրված հետազոտող։ Այդ հաստատությունների թվում էր նաեւ Արտաքին գործերի նախարարությունը եւ Ադրբեջանի միջազգային զարգացման գործակալությունը (AIDA):
Այս ժամանակահատվածում նրա հետազոտությունները վերաբերում էին զինված հակամարտությունների ժամանակ շրջակա միջավայրին հասցված վնասներին, միջազգային իրավունքին եւ հետկոնֆլիկտային վերակառուցմանը․ թեմաներ, որոնք բխում էին Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի ռազմական ներգրավվածության վերաբերյալ շարունակական քննարկումներից:
Ավելի վաղ՝ 2021 թվականին, Շաբերտը ավարտեց Վենետիկի «Կա Ֆոսկարի» համալսարանի համեմատական միջազգային հարաբերությունների բաժինը՝ պաշտպանելով միջազգային իրավունքի վերաբերյալ թեզը: Նա նաեւ փորձաշրջան է անցել Իտալիայում Եվրոպայի խորհրդի ներկայացուցչությունում եւ 2021 թվականից Ստրասբուրգի Եվրոպական երիտասարդական վերլուծական կենտրոնի գիտաշխատող է:
Բացի այդ, ինչպես նշված է «Լա Սապիենցա» համալսարանի կայքում, նա նաեւ աշխատում է որպես միջազգային հարցերին վերաբերող «Opinio Juris — Law and Politics Review» իտալական ամսագրի էներգետիկայի, շրջակա միջավայրի եւ միջազգային իրավունքի բաժինների գլխավոր խմբագիր:
Մտահոգություններ են բարձրացվել Վալենտինա Շաբերտի՝ «Լա Սապիենցա» համալսարանի ներկայացուցչության եւ լրագրողական հավատարմագրերի կապակցությամբ
Վալենտինա Շաբերտի ակադեմիական կարիերայի զարգացման համատեքստում հարցեր են առաջացել ադրբեջանական հաստատությունների հետ նրա կապերի եւ Հռոմի «Լա Սապիենցա» համալսարանում նրա ներկայացուցչության վերաբերյալ:
2023 թվականի դեկտեմբերին «Ղարաբաղ» ֆորումին նրա մասնակցությունը բուռն քննադատության տեղիք տվեց, երբ ադրբեջանական լրատվամիջոցները հայտնեցին, որ նա ներկա է եղել որպես համալսարանի ներկայացուցիչ։
Սա հրատապ հարցեր է առաջացնում «Լա Սապիենցայի» հետ նրա կապի բնույթի եւ այն մասին, թե արդյոք նման գիտական ցածր կոչում ունեցող անձն իրավասու է ներկայացնելու այդպիսի կարեւոր ակադեմիական հաստատությունը աշխարհաքաղաքական իրադարձություններում:
Այս հարցերը պարզաբանելու համար 2025 թվականի փետրվարի 4-ին մենք դիմեցինք «Լա Սապիենցայի» հանրային, համեմատական եւ միջազգային իրավունքի դեպարտամենտին, ինչպես նաեւ Շաբերտի ակադեմիական ղեկավարներին:
Մեր հարցումները կենտրոնացած էին այն ուղղությամբ, թե արդյոք նրանք տեղյակ եղել են ադրբեջանական ֆորումին նրա մասնակցության մասին, եւ արդյոք գիտությունների թեկնածուի կոչումը բավարար է համալսարանը այս համատեքստում պաշտոնապես ներկայացնելու համար:
Ավելին՝ մենք փորձել ենք նաեւ փարատել այն մտահոգությունները, որոնք կապված էին իր մասնագիտական որակավորումների վերաբերյալ Շաբերտի հայտարարությունների հետ։
Իր կենսագրականում Շաբերտը իրեն ներկայացնում է որպես լրագրող եւ պարբերականի գլխավոր խմբագիր։ Այնուամենայնիվ, Իտալիայում լրագրողի կոչումը պաշտպանված է օրենքով, որն անհատներից պահանջում է բավարարել Ordine dei Giornalisti-ի (իտալական լրագրողների ասոցիացիա) սահմանած հատուկ չափանիշերը: Այս որակավորումը ստանալու համար պետք է ԶԼՄ-ներում անցնել վճարովի փորձաշրջան, հաճախել դասընթացների եւ քննություն հանձնել, ինչպես նաեւ վճարել ամենամյա անդամակցության վճարը:
Նկար 2։ Շաբերտի ուսումնական ծրագիրը՝ հրապարակված «Լա Սապիենցա» համալսարանի կողմից: Նա մի քանի անգամ հիշատակում է, որ լրագրող է եւ գլխավոր խմբագիր
Լրագրողական որակավորման վերաբերյալ Շաբերտի պնդումները կարող են վկայել իտալական օրենսդրության հնարավոր խախտումների մասին, որն անհատներին արգելում է պաշտոններ ստանձնել առանց համապատասխան մասնագիտական որակավորում ունենալու:
Նկար 3․ Որեւէ ապացույց չի գտնվում, որը կհավաստեր, որ Վալենտինա Շաբերտը լրագրող է Իտալիայում։
Ակադեմիական միջավայրի, լրագրության եւ միջազգային հարաբերությունների հատման կետը շարունակում է մնալ նուրբ հավասարակշռություն, եւ այս հարցերը հստակեցնելը էական կլինի ինչպես ակադեմիական հաստատության, այնպես էլ լրագրության ոլորտի ամբողջականությունը պահպանելու համար:
Վալենտինա Շաբերտի կենսագրության մեջ, որը հրապարակված է «Լա Սապիենցա» համալսարանի, տարբեր վերլուծական կենտրոնների, լրատվամիջոցների եւ ակադեմիական հրապարակումների կողմից, նշված է, որ նա աշխատել է որպես գլխավոր խմբագիր եւ լրագրող:
Այնուամենայնիվ, այս պնդումները մանրակրկիտ ուսումնասիրություն են պահանջում, հատկապես Opinio Juris — Law and Politics Review-ում նրա ունեցած դերակատարման վերաբերյալ, որը հիմնադրվել է Դոմենիկո Նոչերինոյի կողմից:
Նկար 4․ Ethics4Growth-ի կողմից հրապարակված այս կենսագրության մեջ Շաբերտը ներկայացվում է որպես Opinio Juris — Law and politics Review-ի գլխավոր խմբագիր եւ ազատ լրագրող տարբեր լրատվամիջոցների հետ համագործակցության համար:
Նկար 5․ Շաբերտի պրոֆիլը ադրբեջանական վերլուծական Թոփչուբաշովի կենտրոնի կյաքում։ Այստեղ նա ներկայանում է որպես գլխավոր խմբագիր։
Չնայած հոդվածների հաճախակի հրապարակմանը՝ Opinio Juris-ը չի համապատասխանում մեդիա գործակալության կամ ակադեմիական ամսագրի ավանդական սահմանումներին, որոնք կազմվել են համընդհանուր ճանաչված խմբագրական խորհրդի կողմից, որը ներառում է անկախ լրագրողներին եւ ակադեմիկոսներին:
Ճշգրիտ խմբագրական կառուցվածքի բացակայությունը հարցեր է առաջացնում Շաբերտի՝ գլխավոր խմբագրի հավակնած պաշտոնի օրինականության վերաբերյալ:
Լրագրության եւ ԶԼՄ-ների ոլորտում կոչումները զգալի կշիռ եւ պատասխանատվություն են ենթադրում, ինչպես էթիկական չափանիշերի, այնպես էլ իրավական ճանաչման առումով: Opinio Juris-ում հաստատված շրջանակի եւ վերահսկողության բացակայությունը վիճարկում է Շաբերտի կոչման իսկությունը եւ կասկածի տակ է դնում լրագրողական փորձի վերաբերյալ նրա պնդումների արժանահավատությունը:
Եզրակացություն
Վալենտինա Շաբերտի գործը զգալի մտահոգություններ է առաջացնում «Լա Սապիենցայի» համալսարանում նրա ներկայացուցչության, ադրբեջանական հաստատությունների հետ նրա ներգրավվածության եւ լրագրող ու գլխավոր խմբագիր լինելու մասին նրա պնդումների վերաբերյալ:
Փաստերը վկայում են, որ Շաբերտը ակտիվ ներգրավված է ադրբեջանական շահերի սպասարկման մեջ։ Նա մասնակցում է այնպիսի կոնֆերանսների եւ միջոցառումների, որոնք նպաստում են ադրբեջանական նարատիվներին եւ հաճախ քննադատվում որպես քարոզչություն: Նրա մասնակցությունը Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի գրավումը տոնող միջոցառումներին կասկածներ է հարուցում նրա՝ որպես հետազոտողի օբյեկտիվության վերաբերյալ: Ավելին՝ նրա պնդումները, որ նա լրագրող է եւ գլխավոր խմբագիր՝ առանց Իտալիայում մասնագիտության համար անհրաժեշտ որակավորումներին համապատասխանելու, հարցեր են առաջացնում նրա անկեղծության եւ իտալական ակադեմիական հաստատությունների կողմից հաստատված չափանիշերի վերաբերյալ:
Շաբերտի պրոֆիլում եւ կենսագրությունում առկա են հակասություններ, ներառյալ լրագրող եւ գլխավոր խմբագիր լինելու մասին պնդումները՝ առանց որակավորման մասին որեւէ ապացույց ներկայացնելու, ադրբեջանական AIR կենտրոնի կողմից կազմակերպված միջոցառումներին նրա մասնակցությունը եւ Ադրբեջանի կառավարությունից ֆինանսավորում ստացած հաստատությունների հետ կապը։
Այս անհամապատասխանություններն ընդգծում են Ադրբեջանի իշխանությունների հետ Շաբերտի փոխգործակցության եւ նրա մասնագիտական պահանջների օրինականության մանրակրկիտ ուսումնասիրության անհրաժեշտությունը:
Մտահոգիչ է նաեւ Վալենտինա Շաբերտի՝ ադրբեջանական կառույցների հետ փոխգործակցության եւ լրագրող ու գլխավոր խմբագիր լինելու մասին բարձրացված հարցերին «Լա Սապիենցայի» համալսարանի պատասխանի բացակայությունը։
Համալսարանի լռությունն այս հարցում միայն մեծացնում է Շաբերտի գործունեության եւ նրա ակադեմիական դերի ու Ադրբեջանի շահերն առաջ մղելու վերաբերյալ եղած կասկածները:
Այն փաստը, որ Շաբերտը հրավիրվել է միջոցառումներին եւ ադրբեջանական ու եվրոպական կառույցների կողմից ընդգրկվել է թիմերի մեջ, նույնպես հարցեր է առաջացնում այդ հաստատությունների վստահության վերաբերյալ:
Արդյո՞ք նրանք պատշաճ ուսումնասիրություն են կատարել Շաբերտի անցյալի եւ որակավորումների վերաբերյալ: Արդյո՞ք տեղյակ են ադրբեջանական շահերի սպասարկման հետ նրա սերտ կապերի մասին եւ այն կեղծ տեղեկություններին, որոնք տրամադրվել են նրա լրագրողական աշխատանքի վերաբերյալ: Այս հարցում թափանցիկության եւ հաշվետվողականության բացակայությունը մտահոգիչ է եւ ենթադրում է, որ այս հաստատությունները կարող են մեղսակից լինել կողմնակալ եւ պոտենցիալ քարոզչության վրա հիմնված նարատիվների առաջմղման մեջ: