Տարին ավարտվում է։ Օրացույցային հերթական մի օր, որն ունի բոլոր օրերի նման գիշեր ու բոլոր օրերի նման բացվող առավոտ։ Բայց մենք հաճույքով այդ մասին հատկապես այսօր կարծես մոռանում ենք, քանի որ ունենք հեքիաթի կարիք։
Մեր մեջ ապրող այն երեխան, որի աչքերը պսպղում են Ամանորի սպիտակ ձյան փայլից, սպասում է Տարեմուտի այս փայլփլուն օրվան, երբ Սուրբծննդյան զարդարանքով աշխարհը նորից կպատվի այնպես, ասես ուր որ է պիտի հրաշք կատարվի, մի այնպիսի հրաշք, որից ամեն ինչ ավելի գեղեցիկ ու իմաստալից կթվա հանկարծ, ու մեր գոյության այս մեծ ու փոքր, անձնական ու անանձնական պայքարները վերջապես մի ճիշտ տեղ կհասնեն, եւ մեր լինելիության բեռը կվերածվի մի թեթեւ, երջանկաբեր, սիրուն, ապրեցնող գոյության։
Տարվա մնացած բոլոր օրերին այս մասին բարձրաձայն մտածելը մի տեսակ մանկամտություն է, սթափության պակաս, բայց ահա ամեն տարի այս օրը, երբ աշխարհի ամենատարբեր անկյուններում վառվել են գույնզգույն լույսեր, զարդարվել են տոնածառեր, փաթեթավորվել են նվերներ, հրաշքի սպասումով ամենատարբեր լեզուներով գրվել մաղթանքներով լի բացիկներ՝ աշխարհի տարբեր ծայրեր հասնելու համար, ահա այսօր վերջապես կարող ես քեզ թույլ տալ հավատալ, որ Տարեմուտի գիշերը, օրացույցը փոխող սովորական այս ակնթարթը լեցուն է կախարդանքով ու հրաշքով։ Եվ որ այդ հրաշքը քեզ էլ անպայման հպվելու է, քանի որ դու ակամա դրա ականատեսն ես։
2020-ի պատերազմից հետո մենք սկսեցինք ամաչել կյանքի տարբեր իրավիճակներում բարձրաձայն ասել մի սովորական միտք, որ հաճախ ենթագիտակցորեն ասում ենք իրավիճակը շտկելու, փրկելու համար. հրաշք թող լինի, մի հրաշք լիներ….
Այս բառն արդեն տեւական ժամանակ մնաց միայն հեքիաթների, գրքերի, մանուկների համար։ Որովհետեւ 2020-ի սեպտեմբերի քսանյոթի լույսը բացվելուն պես հրաշք էինք ուզել, ու չէր պատահել։ Ամբողջ սրտով խնդրել էինք, ու չէր պատահել։ Հետո, շատ ավելի ուշ միայն հասկացել էինք, որ մեր իսկ ձեռքով աղավաղել էինք հրաշքի ու իրականության սահմանագիծը, մեր կամքով իրականությունը շղարշապատել էինք չստացված հեքիաթի մի սցենարով ու հետո, վախենալով նայել իրականության աչքերին, թաքնվել էինք մեր իսկ ստեղծած տխուր վերջաբանով հեքիաթի մեջ՝ համառորեն հավատալով, որ տխուր վերջաբան չի կարող լինել, որովհետեւ հրաշք պիտի պատահեր։
Իսկ հրաշք տեղի չունեցավ։ Եվ մենք այլեւս թաքնվելու տեղ չունեինք։ Իրականությունը դուրս եկավ ծպտված տեղից ու համառորեն, համբերատար սկսեց նայել ուղիղ մեր թաց աչքերի մեջ, որտեղ ցավից կծկված մեր հոգիների տխուր արտացոլանքն էր։
Թվում էր ու երբեմն շարունակում է թվալ, թե վերադարձ դեպի մեր ապրելու այդ համեմատաբար «անհոգ» կետ էլ հնարավոր չէ։ Բոլորս փոխվել ենք, հաճախ կրկնում ենք, որ այլեւս առաջվանը չենք։ Բայց մեր միջի երեխան երբեմն կամաց ու զգուշորեն թակում է ներսից՝ հիշեցնելով մեզ թվացյալ անհոգ վայրկյանների մասին, վայրկյաններ, երբ մենք կարող ենք նորից միասին ծիծաղել, երգել, ապրելու ուրախության ակնթարթներ միասին կիսել։
Տորոնտոյում իմ հարեւանուհին ջամայկացի Դելն է։ Դելը մոտ յոթանասուն տարեկան կին է՝ ջերմ սրտով։ Գարնանը մեկ-երկու անգամ բակում հանդիպել էինք ու երկու բառ փոխանակել։ Նա թերեւս հասցրել էր միայն իմանալ, որ ես Հայաստանից եմ։ Անմիջապես հետո ես եկել էի չորս ամսով Հայաստան։ Երբ աշնանը վերադարձա Հայաստանից, երկրի պահանջներից մեկն այն էր, որ 14 օր պիտի մեկուսանամ ու տնից դուրս չգամ։ Իհարկե հիշում էի Դելին, ավելին՝ Հայաստանից հատուկ իր համար բերված ծիրանի ու սալորի չիր ունեի։
Սպասում էի՝ տասնչորս օրը լրանա, որ փոխանցեմ։ Մի օր առավոտյան դուռս թակում են։ Խոհանոցիս պատուհանից տեսնում եմ՝ Դելն է։ Արագ դիմակ եմ հագնում, դուռը բացում ու մինչ կասեմ, որ նոր եմ վերադարձել, որ թեեւ հիվանդ չեմ, բայց պարտադիր մեկուսացման մեջ եմ եւ չեմ ուզում իր հետ շփվելով հենց իրեն վտանգի մեջ դնել, նա արագ, լայն ժպտալով, իր զվարթ ու չափազանց մարդկային ձայնով ինձ ասում է՝ գիտեմ, գիտեմ, ես չեմ վախենում։ Պարզապես շատ արագ ուզեցի քեզ Welcome back [բարի վերադարձ] ասել ու, բացի այդ, Happy Independence day, Meri [Շնորհավոր Անկախության օր, Մերի]։ Ես գիտեմ, որ այսօր ձեր երկրում Անկախության օրն են նշում։
Ես ապշած, հուզված, հոսող արցունքներով կանգնել էի իմ դռան շեմին։ Դիմացս Դելն էր՝ իր կայտառ, ապրեցնող, բարձր ձայնով՝ ձեռքում թղթե մի տոպրակ՝ երեխաներիս համար գույնզգույն կոնֆետներով լեցուն, ու տուփի վրա իր՝ ջամայկացի Դելի ծուռմռտիկ ձեռագրով գրված՝ Շնորհավոր Անկախության օր, Մերի։
Հետո՝ շատ օրեր անց, իմ զարմացած հարցին, թե որտեղից գիտեր, որ Հայաստանի Անկախության օրն է, Դելն ինձ ասաց, որ երբ իմացել է՝ հայ նոր հարեւաններ ունեն, սկսել է համացանցում տեղեկություններ փնտրել Հայաստանի մասին։ Թեեւ, ասում է, երբ երեսունհինգ տարի առաջ ընտանիքով եկել են Կանադա, նրան այստեղ օգնել է հաստատվելու իր տարեկից մի կին, որի ամուսինը հայ է, դե իսկ հետո շարունակվող բարեկամությունը նրան շատ մեծ երախտագիտությամբ է լցրել հայերի հանդեպ։ Դելը գիտեր պատերազմի մասին եւ երբ ասաց, որ աղոթում է մեր լույս դարձած զինվորների հոգիների ու նրանց սգացող մայրերի ու հայրերի մխիթարության համար, ես նորից փլվեցի, ու Դելը դարձավ իմ հենման, ինձ ապրեցնող կետերից մեկը Հայաստանից հեռու։
Դելն ապրում է ամուսնու հետ։ Ամուսնու անունը ես այդպես էլ չսովորեցի։ Բարեկիրթ, համեստ տղամարդը ամեն անգամ մեր տան աղբարկղը մեզնից շուտ է գլորում ավտոտնակների դիմաց, որտեղից աղբատար մեքենան պիտի առավոտ շուտ վերցնի։ Երբ ես հազար անգամ շնորհակալություն եմ հայտնում, Դելն ասում է՝ մեծ բան չէ, մի՛ ասա, ամուսինս այնքան ամաչկոտ ու համեստ է, որ բառերով խոսել չգիտի, եւ ձեր աղբամանը տանելով ուղղակի ուզում է ասել, որ ձեզ շատ է սիրում։ Այս լավ մարդիկ երկու զավակ ունեն։ Տղան ապրում է կողքի քաղաքում, աղջիկը՝ Նյու Յորքում։ Դելը նաեւ թոռնիկներ ունի, որոնց, իհարկե, կարոտում է։
Իմ պատուհանից երեւում է նրա խոհանոցի պատուհանը։ Նրանք շուտ են արթնանում եւ շուտ քնում։ Զարմանալի դրական, ուրախ, շուրջը երջանկություն տարածող մարդիկ են, որ սուս-փուս ապրում են այս աշխարհի երեսին։ Հաճախ եմ մտածում, թե ինչն է այս «մենակ» մարդկանց երջանկության ու ուրախության գաղտնիքը։ Այդ մասին հատկապես մտածեցի, երբ դեկտեմբերի կեսերին մի երեկո Դելի ու ամուսնու տունը երեկոյան սկսեց փայլփլել գույնզգույն լույսերի մեջ։ Իսկ հետո դռան արանքից տեսա ծուռմռտիկ զարդարված մի տոնածառ։
Երբ թխածս թխվածքը ձեռքիս իրենց դուռն էի թակում, Դելն իր զվարթ, բարձր ձայնով ասաց՝ խնդրում եմ, մի րոպե նե՛րս արի, մեկ վայրկյանով։ Տարակուսած ներս մտա. Դելը նստած էր բազմոցին, շուրջբոլորը թափթփված ամանորյա զարդարանքներ էին:
-Տես, տես, ինչ եմ անում,- երեխայի հրճվանքով ասաց,- մեր բոլոր հարեւանների համար փոքրիկ նվերներ եմ պատրաստում։ Շատ չեմ ծախսել, մի՛ մտահոգվիր, տղաս օգնել է, նա գիտի, որ ես սրանից ինձ երջանիկ եմ զգում, տղաս ու հարսս եկան, այս փոքրիկ նվերները բերեցին, ես էլ փաթեթավորում եմ ու քիչ հետո ամեն մեկին կհասցնեմ Սուրբծննդյան իր նվերը,- ծիծաղելով ասում է նա։
-Բայց դուք ճանաչո՞ւմ եք մեր հարեւաններին,- մի քիչ տարակուսած հարցնում եմ ես, ավելի շատ ուզելով ասել՝ ախր այստեղ ոչ մեկ ոչ մեկի հետ համարյա չի շփվում։
-Օ՜, Մերի, բայց մի՞թե դա կարեւոր է, չէ՞ որ նրանք կուրախանան, իսկ ես, տե՛ս, ախր երեխայի պես հրճվում եմ, երբ մարդիկ մի քիչ գոնե ուրախանում են։ Դու ասա ինձ, երեխաներդ տա՞նն են, ասա՛ նրանց, որ քիչ հետո Դել մորաքույրը ձեր դուռն էլ կթակի ու իրենց նվերները կտա,- երջանիկ ծիծաղով ասում է մեր Դել մորաքույրը։
Մի քանի ժամից Դելը թակում է մեր դուռը։
-Ահա եւ ես,- ասում է երջանիկ, գոհունակ ժպիտով,- ահա եւ ձեր նվերները։
Ես շնորհակալություն եմ հայտնում, շնորհակալություն, որ նա հենց այնպիսին է, ինչպիսին կա։ Ու այն, ինչ ինձ ասում է Սուրբծննդյան օրվա առավոտյան Դելն ինձ իմ դռան շեմի մոտ կանգնած, թվում է իսկական հրաշք, որը վերջապես, հանկարծ, անհավատալիորեն գտա ես.
— Գիտես, բոլորիս մեջ երեխա է ապրում, կապ չունի, թե մենք քանի տարեկան ենք։ Երբ ես հիվանդանոցում բուժքույր էի աշխատում, ամենակարեւոր բանը, որ հասկացա, այն էր, որ երբ ներսի երեխան խռովում է, մարդը կարող է հիվանդանալ։ Գիտե՞ս, թե ես ինչու եմ զարդարում իմ տոնածառը, թեեւ երեխաներս ու թոռներս մոտս չեն։ Տես, խեղճ ամուսնուս ստիպել եմ իր այս տարիքին ամբողջ տունը դրսից զարդարել։ Գիտե՞ս ինչու։ Որ իմ ներսում ապրող երեխան չխռովի ինձնից։ Աշխարհն այսքան տխրել է, որովհետեւ լիքը խռոված երեխաներ են ապրում մարդկանց մեջ։
Ասաց Դելն ու իր ապրեցնող երջանիկ ծիծաղով գնաց Սուրբծննդյան իր նվերները մյուս հարեւաններին, որոնց մեծ մասին չի էլ ճանաչում, բաժանելու։
Իսկ ես ուզեցի անպայման ձեզ պատմել նրա մասին։ Որ իմ ներսում ապրող երեխան չխռովի։ Որ ձեր ներսում ապրող երեխան չխռովի։
Մերի Մուսինյան